تحرير: اظھر لغاري
سنڌ جي سرزمين صدين کان درياءِ سنڌ جي پاڻي تي مدار ڪندي آئي آهي. زراعت، معيشت، ۽ عوامي زندگي جو دارومدار به انهيءَ پاڻي تي آهي، پر بدقسمتي سان، سنڌ جي پاڻي جي حقن جي لتاڙ ۽ غير منصفاڻي ورهاست ڪو نئون مسئلو ناهي. پاڻي جي بحران زراعت کي سخت نقصان پهچايو آهي، جنهن جي ڪري لکين هارين کي ڏکيائن جو منهن ڏسڻو پئجي رهيو آهي.
سنڌ جي پاڻي جا مسئلا ۽ انهن جون سبب
ماهرن جي مطابق، سنڌ کي هميشه پاڻي جي ورهاست جي حوالي سان مشڪلاتن کي منهن ڏيڻو پيو آهي. 1991ع جي پاڻي ورهائڻ واري معاهدي جي باوجود، سنڌ کي پنهنجي حصي جو پاڻي مڪمل طور تي نٿو ملي، جنهن جا اهم سبب غير منصفاڻي ورهاست، ٻين صوبن ۾ نون ڊيم ۽ ڪينالن جا منصوبا، ۽ موسمي تبديليون آهن. گذريل سالن ۾ پاڻي جي کوٽ جي ڪري سنڌ جي دريائي علائقن ۾ زراعت سخت متاثر ٿي آهي، جنهن سبب هتان جا مقامي هاري وڏين ڏکيائن ۾ ڦاسي پيا آهن. پاڻي جي کوٽ نه رڳو زرعي شعبي تي اثر انداز ٿي رهي آهي، پر مڇي مارڻ جي صنعت ۽ پيئڻ جي پاڻي جي فراهمي به متاثر ٿي رهي آهي.
تحريڪ انصاف جو موقف
پاڪستان تحريڪ انصاف، خاص طور تي عمران خان، هميشه سنڌ جي حقن جي تحفظ جو عزم ڪيو آهي. عمران خان جو نظريو آهي ته سنڌ کي ان جو جائز پاڻي ملي ۽ ڪنهن به صوبي جي حقن تي سوديبازي نه ڪئي ويندي. تحريڪ انصاف هميشه پاڻي جي منصفاڻي ورهاست جي حمايت ڪئي آهي. تحريڪ انصاف سنڌ جي صدر، حليم عادل شيخ، تازو ئي سنڌ جي پاڻي جي حقن ۽ درياءِ سنڌ تي نون منصوبن خلاف سخت موقف اختيار ڪيو آهي. هن جو چوڻ آهي ته سنڌ جي عوام کي سندن پاڻي جي حق کان محروم نٿو ڪري سگهجي ۽ درياءِ سنڌ تي نوان اٺ ڪينال ٺاهڻ سنڌ جي هارين لاءِ معاشي قتل برابر هوندو.
تحريڪ انصاف سنڌ ۾ پاڻي جي حقن جي آگاهي مهم هلائي رهي آهي، جنهن ۾ يارنهن سياسي پارٽيون شامل آهن. حليم عادل شيخ احتجاجي مظاهرن، ميڊيا ۽ سرڪاري سطح تي واضع موقف اختيار ڪيو آهي ته پاڻي جي مسئلي کي سياست جو اوزار بنائڻ بدران قومي مفاد کي ترجيح ڏيڻ گهرجي.
عمران خان بار بار اهو چيو آهي ته سنڌ جي عوام کي انهن جو حق ملڻ گهرجي ۽ پاڻي جي غير منصفاڻي ورهاست کي روڪڻ لاءِ سخت قدم کنيا وڃن. هو سمجهي ٿو ته ڪرپشن ۽ اقربا پروري سنڌ جي بنيادي مسئلن جا وڏا ڪارڻ آهن، ۽ جيستائين شفافيت کي يقيني نه بڻايو ويندو، تيستائين سنڌ جي عوام سان ناانصافي جاري رهندي.
پيپلز پارٽي جي منافقانه سياست ۽ ٻٽو طرز حڪمراني
پيپلز پارٽي جيڪا پاڻ کي سنڌ جي عوام جي نمائنده پارٽي سڏائي ٿي، اها ئي سڀ کان وڌيڪ سنڌ جي حقن جي لتاڙ ۾ ملوث رهي آهي. سنڌ ۾ مسلسل حڪومت ڪرڻ جي باوجود پيپلز پارٽي پاڻي جي بحران لاءِ ڪو به سنجيده قدم ناهي کنيو. تحريڪ انصاف ۽ ٻين پارٽين جو موقف آهي ته پيپلز پارٽي جي حڪومت هميشه پاڻي جي مسئلي کي سياسي مقصدن لاءِ استعمال ڪيو آهي ۽ ڪڏهن به سنڌ جي هارين ۽ عوام لاءِ حقيقي پاليسي جوڙڻ جي ڪوشش ناهي ڪئي. سنڌ جا هاري پاڻي لاءِ تڙپي رهيا آهن، جڏهن ته پيپلز پارٽي جا اڳواڻ مبينا طور تي اربين رپين جي ڪرپشن ۾ ملوث آهن. پاڻي جي کوٽ جا وڏا سبب سنڌ حڪومت جي نااهلي ۽ ڪرپشن به آهن.
صدر جي ٻٽي پاليسي: نون ڪينالز جي منظوري ۽ احتجاج جو ناٽڪ
جولاءِ 2024 صدر آصف علي زرداري هڪ اهم اجلاس جي صدارت ڪئي، جنهن ۾ درياءِ سنڌ مان وڌيڪ پاڻي ڪڍڻ لاءِ نوان ڪينال ٺاهڻ جي منصوبن جي منظوري ڏني وئي ۽ انهن کي تيزيءَ سان مڪمل ڪرڻ لاءِ هدايتون جاري ڪيون ويون. جڏهن سنڌ جي عوام ۽ هارين انهن منصوبن جي خلاف زبردست احتجاج ڪيو ۽ تحريڪ انصاف سميت مختلف پارٽين دٻاءُ وڌو، ته پيپلز پارٽي منافقانه انداز اختيار ڪندي پنهنجو موقف بدلائي ڇڏيو. هاڻي اها ئي پارٽي، جيڪا انهن منصوبن جي حمايت ڪري رهي هئي، عوامي غضب کي ڏسندي احتجاج جو ناٽڪ ڪري رهي آهي. پيپلز پارٽي جا وزير ۽ اڳواڻ، جيڪي اڳي انهن منصوبن جي حمايت ڪري رهيا هئا، هاڻي عوام کي بيوقوف بڻائڻ لاءِ پاڻي جي حقن جو دفاع ڪرڻ جو ناٽڪ ڪري رهيا آهن. حقيقت ۾، اها رڳو هڪ سياسي چال آهي ته جيئن عوام کي گمراهه ڪري سگهن ۽ پنهنجي ناڪامين کي لڪائي سگهن.
درياءِ سنڌ تي نوان منصوبا ۽ انهن جا اثر
سنڌ جي عوام ۽ ماهر متفق آهن ته درياءِ سنڌ تي نوان اٺ ڪينال سنڌ جي پاڻي جي وسيلن تي وڌيڪ دٻاءُ وجهي سگهن ٿا. جيڪڏهن انهن منصوبن کي مڪمل شفافيت کانسواءِ لاڳو ڪيو ويو، ته انهن جا اثر سنڌ جي زراعت، معيشت، ۽ ماحولياتي نظام لاءِ تباهه ڪندڙ ثابت ٿي سگهن ٿا. اڳ ۾ ئي ڪوٽري بيراج جي هيٺيان پاڻي جي کوٽ سبب لکين ايڪڙ زمين سمندري پاڻي هيٺ اچي چڪي آهي، ۽ ماهرن جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن صورتحال اهڙي ریت جاری رهي ته سنڌ جا وڏا شهر به سامونڊي پاڻي جي نظر ٿي سگهن ٿا.
ممڪنه حل ۽ تجويزون
1. پاڻي جي منصفاڻي ورهاست: 1991ع جي معاهدي مطابق سنڌ کي ان جو مڪمل پاڻي ڏنو وڃي.
2. ننڍن ڊيمز جي تعمير: سنڌ ۾ مناسب هنڌن تي ننڍا ڊيم ٺاهيا وڃن.
3. ماحولي تحفظ: جديد آبپاشي نظام ۽ پاڻي جي بچت جا منصوبا لاڳو ڪيا وڃن.
4. واٽر ڪميشن جو قيام: سڀني صوبن جي نمائندن تي مشتمل هڪ آزاد واٽر ڪميشن ٺاهي وڃي.
5. شجرڪاري مهم: پختونخوا واری عمران خان جي بلين ٽري سونامي منصوبي وانگر سنڌ ۾ به وڏي پيماني تي وڻ پوکيا وڃن.
سنڌ جي پاڻي جا حق رڳو هڪ سياسي نعرو نه پر زندگي ۽ بقا جو معاملو آهن. جيڪڏهن هي مسئلو حل نه ٿيو، ته ايندڙ نسلن کي شديد مشڪلاتن کي منهن ڏيڻو پوندو. عمران خان جي قومي نظريي تحت، تحریک انصاف ء بین سیاسی جماعتن جي هيءَ جدوجهد سنڌ جي عوام لاءِ اميد جي ڪرن آهي. جيڪڏهن هي تحريڪ جاري رهي، ته اهو ڏينهن پري نه آهي جڏهن سنڌ جي حقن کي تسليم ڪيو ويندو ۽ ان جي محرومين جو ازالو ٿيندو. پيپلز پارٽي جي نااهلي ۽ ڪرپشن سنڌ کي تباهي جي ڪناري تي پهچائي ڇڏيو آهي. جيستائين سنڌ جا عوام پنهنجي حقن لاءِ اٿندا نه، تيستائين انهن جي مسئلن جو مستقل حل ممڪن نه ٿيندو. سنڌ جي پاڻي جي تحفظ لاءِ ضروري آهي ته ڪرپٽ حڪمرانن جو احتساب ڪيو وڃي ۽ پاڻي جي معاملن تي سخت قدم کنيا وڃن. (ليکڪ پي ٽي آءِ سان لاڳاپيل آهي. ڪير به جواب ڏيڻ چاهي ته اسين ان جو به موقف شايع ڪنداسين. ادارو)
